วาทกรรมกับการวิเคราะห์วาทกรรม (Discourse and Discourse Analysis)

วาทกรรมกับการวิเคราะห์วาทกรรม (Discourse and Discourse Analysis)

Michel Foucault

          วาทกรรม (Discourse) ในงานศึกษานี้ มิได้หมายถึงภาษา คำพูด หรือถ้อยแถลงอย่างที่มักนิยมเข้าใจกันเท่านั้น แต่ใช่ในความหมายแบบเดียวกันกับ มิเชล  ฟูโกต์ (Michel Foucault,  ๑๙๘๒-๑๙๘๔) นักคิด นักเขียน และนักปรัชญาชาวฝรั่งเศสที่มีชื่อเสียงโด่งดังใช้ในงานศึกษายุกหลังของเขา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง นับตั้งแต่ศตวรรษ ๑๙๗๐ เป็นต้น กล่าวคือ วาทกรรมในงานศึกษานี้ หมายถึงระบบ และกระบวนการสร้าง/ผลิต (constitute) เอกลักษณ์ (identity) และความหมาย (significance) ในกับสรรพสิ่งต่าง ๆ ในสังคมที่ห่อหุ้มเราอยู่ ไม่ว่าจะเป็นความรู้ ความจริง อำนาจ หรือตัวตนของเราเอง นอกจากนี้วาทกรรมยังทำหน้าที่ตรึงสิ่งที่สร้างขึ้นให้ดำรงอยู่และเป็นที่ยอมรับของสังคมในวงกว้าง (valorize) กลายสภาพเป็นสิ่งที่พูดเขียนเรียกงานศึกษานี้ว่า “วาทกรรมหลัก” เพราะนอกจากจะทำให้ไม่เห็นความจริงแล้ว ยังอาจทำให้เราเข้าใจผิดไปได้ว่ามีการแบ่งแยกกันเด็ดขาดระหว่างวาทกรรมหลักกับวาทกรรมรอง โดยยกให้วาทกรรมหลักมีอำนาจสมบูรณ์เด็ดขาด ทำให้มองไม่เห็นการขับเคี่ยวระหว่างวาทกรรม และทำให้เรามองไม่เห็นอย่างที่ฟูโกต์มองว่า วาทกรรมคือ “ชุดของส่วนเสี้ยวที่ไม่มีความต่อเนื่องสัมพันธ์กัน แต่ต้องมาอยู่รวมกัน และอยู่รวมกันมิใช่ในฐานะที่เป็นเอกภาพหรือมีความมั่นคง แต่ในฐานะที่เป็นชุดงานของวาทกรรมที่มีความแตกต่างและหลากหลาย และต่างก็มียุทธศาสตร์เฉพาะตัวที่ไม่เหมือนกันในการมาอยู่รวมกัน (Foucault,  ๑๙๗๘b:๑๐๐) ขณะเดียวกัน วาทกรรมก็ทำหน้าที่เก็บกด/ปิดกั้น มิให้เอกอลักษณ์และความหมายของบางอย่างที่เกิดขึ้น (subjugate) หรือไม่ก็ทำให้เอกลักษณ์และความหมายบางสิ่งที่ดำรงอยู่แล้วในสังคมเลือนหายไปได้พร้อมกันด้วย (displace)

(ซ้าย) มิเชล ฟูโกต์ (ขวา) มิเชล ฟูโกต์ กับ ฌอง ปอล ซาร์ต นักปรัชญาอัตถิภาวะนิยมชาวฝรั่งเศส ในปี 1972 ระหว่างการประท้วงเพื่อปีแอร์ อูแวร์นีย์ คนงานนิยมลัทธิเหมาที่ถูกสังหารระหว่างการสไตรก์ที่โรงงานผลิตรถยนต์ยี่ห้อเรโนลต์

          ความหมายของวาทกรรมดังกล่าวข้างต้นไปไม่ปรากฏในงานของฟูโกต์ชิ้นใดหรือหน้าใดเป็นการเฉพาะ แต่เป็นการประมวลผลจากความเข้าใจของผู้เขียนเองที่ได้จากงานของฟูโกต์ที่ผลิตขึ้นในช่วงหลังคริสต์ทศวรรษ ๑๙๗๐ ซึ่งถือกันว่าเป็นช่วงของการเปลี่ยนแปลงวิธีการศึกษาของเขา จากวิธีการศึกษาของเขา จากวิธีการศึกษาที่เรียกว่า “archaeology” สู่วิธีการศึกษาที่เรียกว่า “genealogy” หรือ “วงศาวิทยา” นอกจากนี้ ความหมายของวาทกรรมข้างต้นยังสอดรับกับความคิดในช่วงสุดท้ายของชีวิตของฟูโกต์ ที่ให้ความสนใจศึกษาสิ่งที่เรียกวาส “เทคนิควิทยาการของการสร้างตัวตน” (technologies of the self, ดูรายละเอียดข้างหน้า) ก่อนหน้าการศึกษาแบบวงศาวิทยา ฟูโกต์ให้ความสำคัญกับภาษาอย่างมาก โดยมองว่าวาทกรรมคือระบบที่ทำให้       การพูด /การเขียนในสังคมหนึ่ง ๆ เป็นไปได้ เพราะวาทกรรมจะเป็นตัวกำหนดกฎเกณฑ์ เงื่อนไข และกลไกต่าง ๆ ในการพูด/การเขียน (Foucault,  ๑๙๗๐b : ๗๙-๘๐ เป็นต้นไป) 

ที่มา : ไชยรัตน์ เจริญสินโอฬาร หนังสือวาทกรรมการพัฒนา